Cluster Brainstorming gebruik je om perspectieven te bundelen en verbanden te visualiseren. Dit leidt tot mogelijk nieuwe inzichten, patroonherkenning en een completer beeld.
Tegen welk probleem loop je aan?
Het werkveld van cybersecurity bevat een hoop verschillende aspecten. Dat maakt het moeilijk om in groepsverband samen structuur aan te brengen in losse ideeën of perspectieven van groepsleden. Door structuur aan te brengen kun je belangrijke verbanden of patronen zien, zeker als de ideeën zich op verschillende abstractieniveaus bevinden. Daarnaast leidt groepsdynamiek ertoe dat dat de luidste stemmen beter gehoord worden, ongeacht de kwaliteit van de input. Hierdoor kun je cruciale inzichten missen omdat ze niet het juiste podium krijgen.
Je wordt bijvoorbeeld gevraagd door jouw organisatie om een assessment te doen op de cyberweerbaarheid van jouw organisatie. Daarom organiseer je een vergadering om input te verzamelen. Tijdens een bespreking wordt er door een werknemer opgemerkt dat het niet duidelijk wat de rollen en verantwoordelijkheden zijn tijdens een cyberincident. Andere aanwezigen reageren hier positief op. Maar het vervolggesprek wordt daarna gekaapt door een systeemengineer die vooral technische punten aankaart zoals het ontbreken van details op pentestrapporten. Hierdoor is de belangrijke input van de verantwoordelijkheden verloren gegaan.
Hoe helpt deze analysetool jou?
Cluster Brainstorming is een techniek die je helpt om verschillende perspectieven op een onderwerp op gestructureerde wijze samen te brengen. Daardoor helpt deze techniek je om verschillende abstractieniveaus te onderscheiden en genereert het nieuwe inzichten door verbanden op een visuele manier zichtbaar te maken die anders mogelijk over het hoofd worden gezien. Dit zorgt voor een beter en completer beeld van de situatie waardoor het eenvoudiger wordt om patronen, thema’s of hiaten te herkennen.
Wie moet deze analysetool gebruiken?
Deze SAT is vooral van toegevoegde waarde als het belangrijk is om structuur aan te brengen op losse ideeën van meerdere betrokken individuen of stakeholders. Daardoor gebruiken adviseurs en analisten in ons werkveld deze techniek veelvuldig om een uitgangspunt te bepalen waar het hele team zich achter kan vinden en in gehoord is.
Als vervolg op het eerder genoemde voorbeeld heeft een CISO het vermoeden dat er teveel aandacht is besteed aan de suggesties van de techneut. Hij vraagt de informatiebeveiligingsadviseur om een sessie te organiseren met collega’s van verschillende afdelingen. De adviseur kiest ervoor om een Cluster Brainstormsessie te organiseren. Het doel is om structuur aan te brengen in aan alle perspectieven op de cyberweerbaarheid van de organisatie en zo een totaalbeeld te genereren.
Wanneer gebruik je deze analysetool?
Deze techniek is:
nuttig in de beginfase van een analyse wanneer er veel losse ideeën zijn, maar nog geen structuur,
effectief bij het verkennen van een nieuw onderwerp,
efficiënt voor het ontwikkelen van hypotheses en
van toegevoegde waarde om een team op één lijn te krijgen over de belangrijkste thema’s binnen een complex vraagstuk.
Cluster brainstorming maakt dus een onderwerp niet simpeler, maar wel makkelijker te begrijpen. Dat is precies waarom de adviseur uit onze voorbeeldcasus in de oriënterende fase gebruikmaakt van een Cluster brainstorm. Een cluster brainstorm is geen eindhalte maar een eerste stap in het verzamelen van inzichten en input om later tot de juiste inzichten te komen.
Met welke randvoorwaarden moet je rekening houden?
Diversiteit in deelnemers. Betrek mensen met verschillende functies, perspectieven en ervaringsniveaus. De variatie zorgt voor rijkere input.
Een helder centraal thema of kernvraag. De brainstorm moet starten met één duidelijk gedefinieerd centraal thema, woord of vraag. Dit is essentieel omdat hieromheen alle input wordt opgebouwd.
Deelnemers moeten open en kunnen associëren. Cluster brainstorm vereist associatief denken, dus deelnemers moeten in staat zijn om verbanden te leggen zonder direct te analyseren of te evalueren. Dit betekent dat deelnemers basiskennis moeten hebben in het onderwerp, zodat ze spontane en vrije ideeën kunnen hebben.
Veel ruimte voor groepering. Er moet voldoende fysieke of digitale ruimte zijn waarin ideeën kunnen worden neergezet en verschoven. Denk aan een groot vel papier, whiteboard, of digitale mindmap-tool waarin visuele clusters gevormd kunnen worden.
Beschikbaarheid van verplaatsbare middelen. Post-its, losse kaartjes of digitale items moeten verplaatsbaar zijn zodat ideeën verplaatst kunnen worden tijdens de clustering.
Ervaren begeleider. De sessie moet begeleid worden door iemand die herkenning van patronen kan stimuleren, maar de groep niet in een richting duwt. De moderator is het liefst vertrouwd zijn met clustervormen, associatieprocessen en het benoemen van overkoepelende thema’s zonder te sturen.
Hoe gebruik je deze analysetool?
De techniek begint met een brainstormsessie waarin deelnemers ideeën of gegevens op kaartjes of digitale notities schrijven. Vervolgens worden deze kaartjes fysiek of digitaal geclusterd op basis van overeenkomsten of relaties. Deelnemers bespreken de groeperingen en benoemen de clusters met overkoepelende thema’s. Dit leidt ten slotte tot nieuwe inzichten, vragen of vervolgstappen.
Operationeel stappenplan:
Het is van cruciaal belang dat je scherp hebt wat de onderzoeksvraag gaat zijn. Zorg ervoor dat vraag zo open mogelijk is om creatief denken te stimuleren. Voorbeelden hiervan zijn vragen zoals “wat zijn de oorzaken van …”. Zorg ervoor dat je aannames en definities van tevoren expliciet hebt gemaakt en toe kan lichten.
Alleen de begeleider spreekt tijdens de eerste fase. Heet iedereen welkom en licht toe wat het doel van de dag is.
a. Geef alle deelnemers plakbriefjes en stiften (idealiter 10–12).
b. Schrijf de voorbereide open brainstormvraag op een bord, bijvoorbeeld: “Wat zijn alle factoren die bijdragen aan...?”
a. Deelnemers schrijven in stilte hun ideeën op de hoofdvraag in kernwoorden op briefjes.
b. De begeleider haalt de briefjes op en leest ze hardop voor terwijl diegene ze op het bord plakt.
c. Deelnemers luisteren en denken mee. In het begin gaat dit snel, daarna ontstaan pauzes. Ieder idee wordt gelijk behandeld door de begeleider.
Tip voor de begeleider: bij langere stiltes ontstaan vaak de originelere inzichten.
Na meerdere denkpauzes – kies zelf hoeveel pauzes – start de tweede fase waarin de input geclusterd wordt.
a. Een groep deelnemers komt naar voren en groepeert de briefjes in stilte op overeenkomst. Geen rijen of standaardcategorieën, zoals economisch of digitale veiligheid. Als een idee in meerdere groepen past, kan het gekopieerd worden.
b. De rest van de groep kan intussen andere taken krijgen, zoals nadenken over opvallende of afwijkende ideeën.
Optioneel: de begeleider kan dit clusteren ook doen. Als je hiervoor kiest, zorg er dan altijd voor dat je dat hardop doet en op basis van consensus vanuit de groep.
Een tweede stille groep bekijkt en verfijnt de clustergroep. Dit leidt meestal tot 5–10 duidelijke clusters.
a. De mensen aan het bord mogen nu overleggen en een passende titel voor elk cluster kiezen. Let op losse ideeën die niet onder een cluster/groep vallen. Die kunnen onbelangrijk zijn, maar ook vernieuwend en moet daarom expliciet besproken worden in de groep.
b. Bespreek eventueel hoe deze outliers met het onderwerp verbonden zijn.
a. Bepaal tot vijf criteria om de daadwerkelijke waarde/prioriteit van de ideeën te beoordelen.
Gebruik eventueel de methode Ranking om te ordenen, scoren of prioriteren.
Een andere optie is stemrondes: elke deelnemer krijgt tien stemmen en verdeelt die over briefjes zoals diegene wil.
b. Daarna worden de stemmen geteld.
a. Evalueer wat de brainstorm heeft opgeleverd en waar nog verdieping nodig is. Vraag: “Wat zie je nu dat je eerst niet zag?”
b. Bespreek prioriteiten op basis van de stemmen.
c. Bepaal vervolgens vervolgstappen en stel een actieplan op.
Voorbeeldcasus
We gaan verder met de eerder genoemde informatiebeveiligingsadviseur. De CISO van een organisatie vraagt de informatiebeveiligingsadviseur om een sessie te organiseren met collega’s van verschillende afdelingen om de cyberweerbaarheid in kaart te brengen. Omdat er veel losse input wordt verwacht en het onderwerp verschillende invalshoeken heeft kiest de adviseur ervoor om een cluster brainstormsessie te organiseren.
Toegepast stappenplan
De adviseur start door een open vraag te definiëren waarop hij de brainstorm gaat ijken. Hij kiest hiervoor om een open vraag te stellen: “Wat zijn alle factoren die bijdragen aan onze digitale weerbaarheid?”
De begeleider nodigt 12 deelnemers uit van verschillende afdelingen en geeft iedereen plakbriefjes en stiften. Daarna schrijft de begeleider de hoofdvraag op en licht deze toe.
Deelnemers schrijven in stilte hun ideeën in kernwoorden op losse briefjes. Zoals:
“Netwerksegmentatie”
“Awarenesscampagnes”
“Goede backups”
“Goed functionerende firewalls”
“Duidelijke incidentresponseprocessen”
“Heldere verantwoordelijkheden voor personeel”
De begeleider haalt deze op, leest ze voor en plakt ze zichtbaar op het bord of de muur. Elk idee wordt gelijkwaardig behandeld. De begeleider zorgt ervoor dat dit in stilte gebeurd om creatief denken te stimuleren.
Na voldoende input vraagt de begeleider een groepje deelnemers om naar voren te komen. Zij ordenen de briefjes in stilte, op basis van inhoudelijke overeenkomst. Er zijn geen vooraf opgelegde categorieën. Indien een briefje bij meerdere clusters hoort, wordt het gekopieerd.
Een tweede groep deelnemers gaat aan de slag met verfijnen of anders groeperen van de indeling. Dit leidt meestal tot 5–10 duidelijke clusters van samenhangende ideeën. Bijvoorbeeld:
Het samenvoegen van ideeën over netwerksegmentatie en functionerende firewalls tot een cluster over technische preventieve maatregelen
Of juist het opsplitsen van “goede backups” in “oefenen van herstel op incidenten” en “technische responsmaatregelen”
De mensen aan het bord mogen nu wél overleggen om elk cluster een passende titel te geven. Bijvoorbeeld:
Technische preventieve maatregelen
Sterke menselijke voorbereiding
Duidelijke processen
Betrokkenheid van bestuurders
Losse briefjes zonder cluster worden besproken: zijn ze écht afwijkend of wijzen ze juist op een vergeten thema?
De groep bepaalt samen enkele criteria om de waarde van ideeën te beoordelen. Bijvoorbeeld urgentie, haalbaarheid of impact. Er wordt een stemronde gehouden: elke deelnemer krijgt bijvoorbeeld 10 stickers of stippen en mag die vrij verdelen over ideeën die diegene belangrijk vindt. Zo ontstaat een visuele prioritering.
Tot slot bespreekt de groep: “wat zie je nu dat je eerst niet zag?” Dit helpt om inzichten te verdiepen. Op basis van de uitkomsten worden vervolgstappen bepaald, zoals het opstellen van een actieplan, verdere verdieping per thema, of het formuleren van beleidsaanbevelingen.
Pherson, R. H., & Heuer Jr, R. J. (2019). Structured analytic techniques for intelligence analysis. Cq Press.
Pherson, R. H., & Saunders, K. (2019). The Collaborative Discovery Process: Leveraging Community Resources to Combat Human Trafficking. In The art of intelligence: More simulations, exercises, and games. Rowman & Littlefield.
